Prof. Dr. Ozan Eruygur

Toplam arz’ın kalibre edilmesi için Howitt’in Pozitif Matematiksel Programlama (PMP) metodunun kullanılması, TASM (Kasnakoğlu ve Bauer, 1988) ve TASM-EU (Çakmak and Kasnakoğlu, 2002) modellerinin temelini oluşturmakta ve model yapılarında politika analizi yapmak için bulunması gerekli olan pozitif yaklaşımı sağlamaktadır.

 

 

 

 

PMP metodu, çiftçinin üretim kararlarını belirleyen davranışlarını, matematiksel bir formülasyonla modele katarak, modeli temel dönemin gözlenen değerlerine kalibre etmektedir. Metod modelleyicinin, veri eksikliği yüzünden, doğrudan gözlemleyemediği üretim sürecinin saklı kalan (fırsat) maliyet bilgilerini temel dönemin gözlemlenen üretim düzeylerinden kestirerek, tarım sektörünün söz konusu ürün için maliyet fonksiyonunu yeniden oluşturmaktadır. Çakmak ve Kasnakoğlu (2002)’nun çok yerinde bir şekilde belirttiği gibi, bu yaklaşım sektör modellerinin temel amacıyla tutarlıdır; bu amaç, üreticilerin piyasa koşullarındaki, kaynak dağılımındaki ve üretim tekniğindeki değişikliklere yanıtlarını, tepkilerini simüle etmektir. Diğer bir değişle, sektör modelleri üreticinin davranışlarını modelleyerek, matematiksel olarak optimizasyon modelleri olmalarına rağmen benzetim (simülasyon) modellerine dönüşebilmektedirler.

 

 

1998 yılında, Paris ve Howitt (1998), Golan ve diğ. (1996)’nin Genelleştirilmiş Maksimum Entropi (GME) tahmincisini PMP metoduna integre ederek metodu geliştirdiler. Bu katkı, maliyet fonksiyonlarının çapraz terimler dahil bütün terimlerinin tahmin edilebilmesini sağladı.

 

 

Daha sonra, Maksimum Entropi’ye Dayanan PMP yaklaşımı, Heckelei ve Britz (1999 ve 2000) tarafından geliştirildi ve AB’nin Tarım Sektör Modeli CAPRI (Common Agricultural Policy Regional Impact Model)’de kullanıldı. Heckelei ve Britz (1999 ve 2000)’in yaklaşımları, PMP maliyet fonksiyonlarının kestirilmesinde bölgesel karlılık ve üretim ölçeğifarklılıkları gibi birden fazla yatay kesit verinin kullanılmasına olanak vermektedir. Literatürdeki bu gelişmeler ışığında, TAGRIS’in arz kalibrasyonunda Heckelei ve Britz (1999 ve 2000)’in yaklaşımları kullanılmıştır.

 

 

Model doğrusal olmayan programlamaya dayanan, statik, kısmi denge tarımsal sektör modelidir. Marshallcı artığı maksimize etmektedir, dolayısıyla çıktı fiyatları içseldir (Samuelson, 1952; Takayama ve Judge, 1964 ve 1971). Talep kalibrasyonu elastikiyetlere dayanmaktadır. Yukarıda belirttiğimiz gibi, arz kalibrasyonu için Heckelei ve Britz (1999 and 2000)’in, yatay kesit gözlemli,  Maksimum Entropi’ye dayanan Pozitif Matematiksel Programlama yaklaşımı  kullanılmıştır. Dış ticaret ham ve işlenmiş ürünler için ham eşdeğeri şeklinde modellenmiş ve AB, ABD ve diğer dünya ülkeleri olarak üç bloğa ayrılmıştır. Modelin temel periodu 2002, 2003 ve 2004 ortalamasıdır. Politika etki analizinde bölgeler arası mukayeseli üstünlükleri hesaba katabilmek için, modelin üretim kısmı 4 ayrı bölgeye ayrıştırılmıştır. Bunlar; Kıyı Bölgesi, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve GAP bölgeleridir. Toplulaştırma hatasını en aza indirebilmek için bölge verileri iller düzeyindeki verilerden elde edilmiştir. Üretim aktiviteleri baz alınan dönemdeki üretimler dikkate alınarak bölgelere dağıtılmıştır. Bitkisel ve hayvansal alt sektörleri içsel olarak birbirlerine bağlanmışlardır, diğer bir değişle, hayvancılık alt sektörü, bitkisel üretim alt sektörünün çıktılarını kullanmaktadır.

 

 

Modelin kurulumunda kullanılan varsayımlar şunlardır: (1) Tarım sektörünün üretimi bölgelere dağıtılabilir. (2) Tüm üretim aktivitelerinde girdi ve çıktılar arasında sabit ilişki vardır. (3) Dört mal sınıfı tanımlanabilir, bunlar; (i) üretimde kullanılan kaynaklar, (ii) çiftlik seviyesindeki aktivitelerde üretilip başka bir üretim aktivitesine girdi olan içsel ara girdiler, (iii) çiftlik seviyesindeki aktivitelerde üretilip işleme aktivitesine girdi olan ara çıktılar, ve (iv) çiftlik seviyesindeki üretildiği haliyle tüketilen ürünlerdir. (4) Tüketim ulusal düzeyde olmaktadır. (5) Bölgelerin kaynak varlığı bilinmektedir ve sabittir. (6) Kimyevi gübre gibi girdilerde arz elastikiyeti sonsuzdur. (7) Ekonominin diğer sektörlerindeki gelir düzeyi veri alınmıştır. (8) İhracat arzı’nın artan marjinal maliyetleri vardır. (9) Ürünlerin talebi doğrusal ve fiyata bağımlı fonksiyonlarla belirlenmektedir. (10) Sisteme katılan tüm ajanlarda rekabetçi davranış vardır ve malların ticareti rekabetçi piyasalarda yapılmaktadır.

 

 

Modelde 52 adet ürün hemen hemen 200'den fazla aktivite aracılığıyla üretilmekte ve 250 civarında denklem ile 350'den fazla değişken yer almaktadır. Maksimum Entropi’ye dayanan yapısı ile model, 49 adet ürünün, farklı üretim teknikleri ve bölgelerden kaynaklanan, 5276 çapraz ve düz maliyet terimini tahmin ederek, bu terimleri sektörün maliyet fonsiyonuna dahil etmektedir.

« prev| top| next »